Μία έννοια που έχει επιχρωματίσει την ζωή κάθε ανθρώπου που ακολούθησε το ανηφορικό μονοπάτι του αθλητή, μαχητή, εξασκούμενου. Που χαρακτήρισε συγκεκριμένα άτομα, τα οποία ξεχώρισαν και έγιναν πρότυπα ως μαχητές, πρωταθλητές, εκπαιδευτές η ως ξεχωριστά άτομα στην μνήμη όλων των ασκουμένων, ως παραδείγματα συγκέντρωσης, επιμονής, υπομονής και προσήλωσης σε στόχους.

Η γενική και ειδική βιβλιογραφία για την ψυχική και νοητική σκληρότητα, χαρακτηρίζεται από την απουσία εννοιολογικής σαφήνειας και κοινής βάσης ως προς τον ορισμό της, και για αυτό είναι από τους λιγότερο κατανοήσιμους όρους στήν εφαρμοσμένη αθλητική ψυχολογία.

Ποιές είναι οι βασικές ιδιότητες που απαιτούνται για να είσαι “ψυχικά και διανοητικά σκληρός”;  Οι κύριοι ορισμοί περιλαμβάνουν: την ικανότητα να αντιμετωπίζεις ή να χειρίζεσαι επιτυχημένα την πίεση το άγχος και τις αντιξοότητες, επίσης την ικανότητα υπέρβασης, την ανάκαμψη από αποτυχίες, την ικανότητα επιμονής, την άρνηση υποχώρησης, τη διατήρηση ενός τύπου ψυχικής-συναισθηματικής “αναισθησίας”, την ανθεκτικότητα και την  κατοχή ανωτέρων ψυχικών δεξιοτήτων.

Συγκεκριμένα, οι νοητικά σκληροί αθλητές, ανταποκρίνονται με διάφορους τρόπους στις προκλήσεις, παραμένοντας χαλαροί, ήρεμοι και με πλήρη ενεργειακά αποθέματα, διότι έχουν μάθει να αναπτύσσουν δύο βασικές δεξιότητες. Πρώτον, την ικανότητα αύξησης της ροής της “θετικής” τους ενέργειας (δηλαδή, την χρήση της ενέργειας τους θετικά) σε περιβάλλοντα κρίσης και αντιξοοτήτων, και δεύτερον, να σκέπτονται με συγκεκριμένα πρότυπα, ώστε να έχουν τη σωστή στάση, σχετικά με τα δεδομένα προβλήματα, την ισχυρή πίεση, τα επιβαρυντικά λάθη και τον ανταγωνισμό. Επιπλέον, έχει περιγραφεί η ψυχική σκληρότητα τόσο ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, όσο και ως κατάσταση του νου. Μία ενδιαφέρουσα επιστημονική προσέγγιση με πολλές προεκτάσεις αλλά και σύνδεση με την παράδοση, αναφέρει ότι η ψυχική σκληρότητα εκδηλώνεται σε ρεαλιστική, αυτοδύναμη κυρίως, κυνική συμπεριφορά και αντιπροσωπεύει κατά κάποιο τρόπο ένα είδος άκαμπτης μεν, αλλά πρακτικής, ώριμης, “αρρενωπής” υπό μία οπτική, ιδιοσυγκρασιακής διάστασης. Οι σκληρές εμπειρίες ενδυναμώνουν το πνεύμα το μαχητή ώστε να αντέξει τα διλήμματα της ζωής, την επιτυχία και αποτυχία αλλά και όποιου αντικειμένου-στόχου επιτυγχάνεται με επίπονη προσπάθεια. Επομένως, αναγνωρίζοντας με σαφήνεια  τα όρια περιορισμού του, και τους ρεαλιστικούς στόχους του μπορεί να βαδίσει σταθερά την ατραπό της επιτυχίας, γεγονός που με τη σειρά του θέτει εκ νέου στοχοθεσία, η οποία οδηγεί σε περαιτέρω επιτυχία, και ανάπτυξη πάλι πνευματικής «σκληρότητας». Ουσιαστικά, η ψυχολογική αυτή κατάσταση είναι συμπεριφορική συνισταμένη, που σχετίζεται με έναν εσωτερικό τόπο ελέγχου, και αυτο-αποτελεσματικότητας. Άλλωστε η ίδια η επιτυχία έχει χαρακτηριστεί ως ένα είδος ψυχικής-νοητικής σκληρότητας, και έχει προβληθεί και γίνει γνωστή ως τέτοια, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης!

Οι ιδιότητες της νοητικής-ψυχικής σκληρότητας περιφραστικά:

1. Το να έχεις ακλόνητη πίστη στον εαυτό σου και στην ικανότητά σου να επιτύχεις τους (ανταγωνιστικούς) σου στόχους.

2. Να αισθάνεσαι ισχυρή αυτοπεποίθηση, ότι έχεις σημαντικές ιδιότητες και ικανότητες

   που σε διαφοροποιούν θετικά σε σχέση με τους αντιπάλους σου.

3. Να σε διακατέχει ακόρεστη επιθυμία για πρόοδο και ανάπτυξη καθώς και εσωτερικευμένα κίνητρα για επιτυχία.

4. Να ανακάμπτεις γρήγορα από αναγκαστικές υποχωρήσεις και απόδοση μη ικανοποιητικού επιπέδου, λόγω της αυξημένης αποφασιστικότητας σου να επιτύχεις.

5. Να ευδοκιμείς μέσα στην δίνη και πίεση του ανταγωνισμού, που συνήθως είναι αποδομητικός και φθοροποιός.

6. Να αποδέχεσαι ότι το άγχος του ανταγωνισμού είναι τελικά αναπόφευκτο, αλλά να γνωρίζεις ότι μπορείς να το αντιμετωπίσεις και μάλιστα με τον βέλτιστο    τρόπο.

7. Να μην επηρεάζεσαι αρνητικά από τις καλές η κακές επιδόσεις των ανταγωνιστών αλλά και συναγωνιστών.

8. Να παραμένεις πλήρως συγκεντρωμένος απέναντι σε περισπασμούς της προσωπικής ζωής που αποτελούν παράγοντες απόσπασης.

9. Να ενεργοποιείς και να απενεργοποιείς τήν απαραίτητη προσήλωση, για οποιοδήποτε γεγονός, αναλόγως της σημασία του, όταν και όπως απαιτείται.

10.Να απωθείς τα όρια του σωματικού πόνου (κόπωση, τραυματισμοί) αλλά και συναισθηματικού, όλων των ειδών, διατηρώντας παράλληλα σε υψηλά όρια την τεχνική σου και τα απαραίτητα επίπεδα προσπάθειας, υπό το  καθεστώς υπάρχουσας προσωπικής δυσφορίας (στην προπόνηση και τον αγώνα).

11.Να ανακτάς με σθένος τον ψυχολογικό σου έλεγχο μετά από απροσδόκητα, ανεξέλεγκτα γεγονότα, ειδικά αυτά που ανήκουν στο αγωνιστικό-μαχητικό θύλακα.

Η ψυχική-νοητική σκληρότητα δεν αφορά μόνο την αντιμετώπιση πτυχών του ανταγωνισμού, αλλά και την προπόνηση όπως και γενικότερα τον τρόπο ζωής που μπορούν να παρουσιάσουν τις δικές τους απαιτήσεις. Είναι ένα χαρακτηριστικό που σχετίζεται με τη δυνατότητα διατήρησης της τεχνικής και της συνεχούς προσπάθειας, κατά τόν χρόνο που βιώνει ο αθλητής-μαχητής σε βιολογικό επίπεδο σωματικό πόνο η κόπωση η αντίστοιχα συναισθηματικό πόνο που προκύπτει από καταστάσεις αποτυχίας. Σημαίνει, το να κατέχεις το φυσικό ή αναπτυγμένο (με κόπο και μεθοδολογία) ψυχολογικό πλεονέκτημα, που σου δίνει τη δυνατότητα να  αντιμετωπίσεις πιό επιτυχημένα, με συνέπεια και συγκέντρωση σε σχέση με τους αντιπάλους σου, τις πολλές προκύπτουσες απαιτήσεις (ανταγωνισμό, προπόνηση, τρόπο ζωής) που τοποθετεί το άθλημα-αγώνας εμπρός από ένα αθλητή-μαχητή. Ο οποίος, πρέπει να δράσει με συνέπεια, αυτοπεποίθηση και αυτοέλεγχο.

Πράγματι, η ζωή ενός υψηλού επιπέδου αθλητή-μαχητή παρουσιάζει τις δικές της μοναδικές προκλήσεις. Με τη μορφή της ισορροπίας μεταξύ των απαιτήσεων εκπαίδευσης και ανταγωνισμού, αλλά και αυτές της κοινωνικής και προσωπικής ζωής. Αντιμετωπίζοντας όλα αυτά τα προαπαιτούμενα  και δομώντας τον τρόπο ζωής του γύρω από αυτά, έτσι ώστε να είναι ικανός να αποδίδει βέλτιστα, ικανοποιεί μια σημαντική πτυχή ,αυτή, της αυτοβελτίωσης. Ο μαχητής πρέπει να γνωρίζει ποιες είναι οι προτεραιότητές του ανά πάσα στιγμή, αλλά να δρα με μέτρο και αυτοκυριαρχία, και να μην αποσπάται η προσοχή του. Ουσιαστικά απαιτείται να έχει υψηλό επίπεδο ικανότητας στον έλεγχο των κινήτρων, του προσανατολισμού, της αυτοπεποίθησης και του άγχους. Η οποία ικανότητα επαναλαμβάνω αντανακλάται στην δεινότητα τής αντιμετώπισης τού άγχος που προκύπτει από ψυχοφθόρες ανταγωνιστικές καταστάσεις υψηλής πίεσης. Ο ψυχικά σκληρός αθλητής-μαχητής ευδοκιμεί στην εξωτερική πίεση του ανταγωνισμού, και είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την εσωτερικά προερχόμενη απόκριση άγχους, αποδεχόμενος ότι η πίεση αυτή είναι αναπόφευκτη, αλλά «γνωρίζει» ή πιστεύει ότι μπορεί να την αντιμετωπίσει. Μία ενδιαφέρουσα συνιστώσα της προσωπικότητας αυτών των ατόμων, είναι η «ακόρεστη» επιθυμία, ως συνάρτηση καθαρά εσωτερικευμένων κινήτρων, η οποία ενεργοποιεί εσωτερικούς μηχανισμούς συνεχούς προόδου και ανάπτυξης. Δημιουργεί και αποδίδει, μέσω πολύπλοκων διαδικασιών και σε συνεχή βάση, τα απαραίτητα ψυχκά ενεργειακά αποθέματα, ώστε να δρα με επιτυχία ο μαχητής.

Ανακεφαλαιώνοντας τα χαρακτηριστικά τού νοητικά και ψυχικά (συναισθηματικά), σκληρού αθλητή-μαχητή, κατατάσσονται στις  ακόλουθες γενικές κατηγορίες: αυτοπεποίθηση, επιθυμία και κίνητρο, εστίαση (σχετικά με την απόδοση), εστίαση (σχετικά με τον τρόπο ζωής), αντιμετώπιση της πίεσης που σχετίζεται με τον ανταγωνισμό (εξωτερική) και του άγχους (εσωτερική), καθώς και την αντιμετώπιση του σωματικού και συναισθηματικού πόνου. Η εκ γενετής ιδιοσυγκρασία του μαχητή και οι καταβολές του, τα πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα, οι ικανότητες και δεξιότητες του, οι ποιότητες του εν γένει, αναδύονται σε κάθε στιγμή της ζωής του και δράσης του. Ταυτόχρονα όμως ένας σπουδαιότατος παράγοντας , η επιλεκτική, μεθοδική και, μακρόχρονη εκπαίδευση αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο και μετατρέπεται στον καταλύτη της επιτυχημένης δράσης.

“Στο βασίλειο των ιδεών, όλα εξαρτώνται από τον ενθουσιασμό. Στον πραγματικό κόσμο, όλα στηρίζονται στην επιμονή”-Βόλφγκανγκ Γκαίτε.